Społeczeństwa się starzeją. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) do 2030 roku jedna na sześć osób na świecie będzie w wieku co najmniej 60 lat, a populacja osób starszych będzie liczyła około 1,4 miliarda. W 2021 roku 65 lat lub więcej miało 21% ludności Europy, przy czym aż dwukrotnie wzrósł udział w populacji osób w wieku 80+.[1] W latach 2001-2021 wzrost odsetka osób w wieku 65+ zaobserwowano we wszystkich państwach członkowskich UE, od największego w Finlandii (+8 p.p.) do najmniejszego w Luksemburgu (+1 p.p.). Średnio w całej Unii Europejskiej udział osób w wieku 65 lat i więcej w 2021 roku wzrósł w stosunku do 2001 roku o 5 punktów procentowych.[2]
Najwyższy udział osób 65 lat i starszych w ogólnej liczbie ludności mają obecnie Włochy (24%), Finlandia i Grecja (oba po 23%), a także Portugalia, Niemcy i Bułgaria (wszystkie po 22%), natomiast najniższy – Irlandia i Luksemburg (po 15%). Polskie społeczeństwo należy do najszybciej starzejących się w Unii Europejskiej. Wg Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 w ciągu dekady w naszym kraju znacząco wzrósł udział osób w grupie wiekowej 60/65 i więcej. Przybyło nam ponad 1,8 mln seniorów, co oznacza, że już ponad co piąty mieszkaniec Polski ma więcej niż 60 lat. W tym samym czasie spadł zarówno odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym, jak produkcyjnym. Do 2050 r. osoby w wieku 60 lat i więcej będą stanowiły około 40% ogółu ludności Polski[3]. Jednocześnie na całym świecie niemal dwukrotnie wzrośnie populacja osób w wieku 60+, wymagających wsparcia i specjalistycznej opieki, a ich liczba może przekroczyć w 2050 roku 2 miliardy.[4]
W kolejnych dziesięcioleciach będzie wzrastał także wskaźnik obciążenia demograficznego (tj. stosunek liczby osób w wieku 65 lat i więcej do liczby osób w wieku 20-64 lat). W krajach UE odnotowano wzrost obciążenia demograficznego z około 29% w 2010 roku do 34% w 2019 roku i przewiduje się, że do 2070 roku może wzrosnąć do 59%. To efekt m.in. rosnącej długości życia mieszkańców UE przy jednoczesnym spadającym poziomie dzietności. Żyjemy dłużej i zazwyczaj w lepszym zdrowiu dzięki postępom w medycynie, ale także zmianom w stylu życia, który jest głównym czynnikiem determinującym długość egzystencji. Wg najnowszych prognoz Komisji Europejskiej oczekiwana długość życia w chwili urodzenia nadal będzie wzrastać: w przypadku mężczyzn z 78,7 w 2019 r. do 86,1 w 2070 r. (wzrost o 7,4 lat) i z 84,2 w 2019 r. do 90,3 w 2070 roku dla kobiet (wzrost o 6,1 lat).[5]
Ważnym aspektem w dyskusji o wyzwaniach w opiece nad rosnącą liczbą seniorów są zjawiska feminizacji i singularyzacji starości oraz maskulinizacja wczesnej umieralności. W Polsce podobnie jak w innych krajach, także wśród seniorów przeważają kobiety. Wg danych GUS w 2020 r., udział kobiet wśród osób starszych wyniósł 58,1%, a na 100 mężczyzn w wieku 60 lat i więcej przypadało 139 kobiet.[6] Współczynnik feminizacji w zbiorowości osób w wieku senioralnym wzrasta wraz z wiekiem i jest konsekwencją nadumieralności mężczyzn. W efekcie tych zjawisk, o ile większość żonatych mężczyzn w Polsce dożywa swoich dni u boku i często pod opieką partnerki, o tyle kobiety po stracie współmałżonka zazwyczaj żyją w samotności i prowadzą jednoosobowe gospodarstwa domowe i są w większym stopniu narażone na odizolowanie i pogarszający się stan zdrowia. Wg danych CEBOS w 2019 roku przeszło co piąty Polak po 60. roku życia mieszkał w pojedynkę: wśród osób w wieku 60-64 lata – 15%, zaś wśród grupy wiekowej 75+ – ponad dwukrotnie więcej (34%).[7]
Starzenie się społeczeństw i spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym niosą ze sobą dalekosiężne konsekwencje we wszystkich sferach życia społecznego i gospodarczego. Przede wszystkim jednak stają się ogromnym wyzwaniem dla systemu opieki zdrowotnej i usług opiekuńczych. Podczas gdy na świecie rozwijane są programy ubezpieczeń społecznych i wdrażane specjalistyczne rozwiązania obejmujące fizyczne, psychiczne, funkcjonalne i społeczne problemy starszych pacjentów, a na opiekę długoterminową w krajach OECD przeznacza się około 1,5% PKB[8], Polska należy do krajów o najniższym udziale wydatków publicznych na opiekę długoterminową w PKB (0,5 proc)[9], a kłopoty z finansowaniem usług opiekuńczych dotyczą zarówno szczebla państwowego, jak i prywatnego. Aby móc skutecznie opiekować się starzejącymi się dorosłymi niezbędna jest realizacja nowoczesnej polityki ludnościowej, uwzględniająca potrzeby najstarszej części społeczeństwa, a nie skupiająca się wyłącznie na zwiększeniu liczby urodzeń. Działania państwa powinny opierać się na obiektywnych przesłankach demograficznych, z których jednoznacznie wynika, że dynamiczny proces starzenia się społeczeństwa pozostanie głównym wyzwaniem cywilizacyjnym w XXI wieku.
[1] https://ec.europa.eu/eurostat/cache/digpub/demography/bloc-1c.html?lang=en
[2] tamże
[3] GUS, Sytuacja osób starszych w Polsce w 2020 r.
[4] WHO, Ageing and health
[5] European Commission 2021 Ageing Report: Underlying assumptions and projection methodologies
[6] GUS, Sytuacja osób starszych w Polsce w 2020 r.
[7] Sytuacja społeczno-ekonomiczna osób starszych, CEBOS KOMUNIKAT Z BADAŃ ISSN Nr 129/2019
[8] https://www.oecd.org/health/health-systems/Spending-on-long-term-care-Brief-November-2020.pdf
[9] EOCD Health Statistic, 2019 r